foto1
Kraków - Sukiennice
foto1
Lwów - Wzgórza Wuleckie
foto1
Kraków - widok Wawelu od strony Wisły
foto1
Lwów - widok z Kopca Unii Lubelskiej
foto1
Lwów - panorama
Aleksander Szumański, rocznik 1931. Urodzony we Lwowie. Ojciec docent medycyny zamordowany przez hitlerowców w akcji Nachtigall we Lwowie, matka filolog polski. Debiut wierszem w 1941 roku w Radiu Lwów. Ukończony Wydział Budownictwa Lądowego Politechniki Krakowskiej. Dyplom mgr inż. budownictwa lądowego. Dziennikarz, publicysta światowej prasy polonijnej, zatrudniony w chicagowskim "Kurierze Codziennym". Czytaj więcej

Aleksander Szumanski

Lwowianin czasowo mieszkający w Krakowie

SŁYNNA MYŚLICIELKA HANNAH ARENDT

 Z pochodzenia Żydówka urodzona w Linden, dzisiejszej dzielnicy Hanoweru. Rodzice pisarki byli zamożnymi, zasymilowanymi przedstawicielami wyższych sfer mieszczańskich. Dzieciństwo i wczesną młodość spędziła w Królewcu. W 1924 roku Arendt rozpoczęła studia filozoficzne na uniwersytecie w Marburgu, gdzie poznała m.in. Martina Heideggera, z którym miała romans; w późniejszych czasach, gdy Heidegger wstąpił do NSDAP i po II wojnie światowej związek ich łączący nazwać można przyjaźnią, Heidegger obawiając się skandalu zdecydował się po pół roku zerwać romans.

Hannah Arendt opuściła Marburg i kontynuowała studia we Fryburgu u Husserla, a później w Heidelbergu na seminarium Jaspersa. Pod kierunkiem Karla Jaspersa (któremu Arendt polecił właśnie Heidegger) napisała doktorat o pojęciu miłości u świętego Augustyna. Temat niespotykany u historyków pochodzenia żydowskiego.

Hannah Arendt w przeciwieństwie do swojego męża Gerharda Storna wykazywała wzmożoną działalność w żydowskich organizacjach charytatywnych. Krótkotrwałe uwięzienie w połowie 1933 roku i wzrastające rozczarowanie postawą środowisk inteligenckich zmusiło ją do nielegalnego opuszczenia Niemiec.

W 1933 roku wyemigrowała do Francji, po wyjeździe męża do Stanów związała się z Heinrichem Blücherem, niestety  marksistą . W maju 1940 roku, już po ślubie z Blücherem, została internowana w Gurs.

Pod koniec 1940 roku Hannah i jej mąż otrzymali wizy i wyemigrowali do USA, gdzie była profesorem uniwersytetu w Chicago (1963–1967) i New School for Social Research w Nowym Jorku (1967–1975).

Do 1952 roku pracowała w komisji zajmującej się ratowaniem dorobku kulturalnego Żydów europejskich. Stworzyła jedną z najbardziej znanych teorii totalitaryzmu. Inspirowała się filozofią starożytną i filozofią Kanta.

Od lat wielu i przez wielu jest uważana za najsłynniejszą żydowską myślicielkę XX wieku.

W Polsce żadna z jej książek nie ukazała się w którymkolwiek z oficjalnych wydawnictw krajowych do roku 1985,  dopiero w „Literaturze na świecie” nr 167 wydrukowano jej tekst.

Praca nad książką „Korzenie totalitaryzmu” zajęła jej prawie pięć lat, w tym czasie zamysł autorki był wiele razy zmieniany.

Wersja ostateczna tylko w niewielkim stopniu przypominała założenia początkowe. W trakcie pobytu w Niemczech zainteresowanie antysemityzmem doprowadziło Arendt do zwrócenia się ku problematyce rasizmu, ta zaś doprowadziła ją do zagadnień imperializmu.

Zanim książka została ukończona, rozpoczął się proces norymberski. Dostępność do materiałów źródłowych dotyczących III Rzeszy sprawiła, że Arendt postanowiła rozszerzyć tekst o analizę „nowatorskiej formy rządów" hitlerowskich Niemiec.

Jesienią 1947 roku objęła analizą również Związek Sowiecki pod rządami Stalina, pomimo że jeszcze w 1942 roku chwaliła ZSRS za likwidację antysemityzmu i trafną politykę narodowościową.

Na zmianę jej poglądów dotyczących polityki Stalina miały wpływ relacje Davida Russeta oraz Polaków, którzy przeszli przez sowieckie obozy.

Wizję tę uwypukliły wydarzenia rozgrywające się współcześnie w świeżo zdominowanych przez komunistów krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Autorka określiła książkę jako "historię totalitaryzmu" i ostatecznie zdecydowała się na tytuł „The Origins of Totalitarianism” gdyż chciała zaakcentować genetyczną stronę problemu.

Tytuł jednak za bardzo przypominał dzieło Darwina „On the Origin of Species” i fałszywie sugerował standardowe podejście historyczne i nie sygnalizował jej nowatorstwa formalnego i metodologicznego.

 

Nieprzypadkowo wydawca angielski zdecydował się na  tytuł „The Burden of Our Time” akcentując tę właśnie stronę dzieła. Kłopoty z tytułem nie były jedynymi problemem.

Książka bezceremonialnie traktowała kwestie polityczne i to m.in. sprawiło, że z trudem torowała sobie drogę do czytelników. Już pierwsze wydanie książki przesądziło o jej niezwykłej reputacji: połączenie nowatorskiej analizy historycznej z problematyką filozoficzną i etyczną; odrzucenie wygodnych obiegowych sądów, które mogłyby utrudniać dojście do prawdy; oryginalne, choć nie wyłożone wprost założenia metodologiczne.

Arendt w swoich pracach metodologicznych i historycznych wiele miejsca poświęciła Polsce i niemieckim gettom założonym przez Niemców w Polsce. To następny naukowiec po historyku getta warszawskiego Emanuelu Ringelblumie, która w sposób precyzyjny i prawdziwy opisała historiograficznie działalność Judenratów.

Judenrat (niem. Rada żydowska), lub Żydowska Rada Starszych – forma sprawowania władzy przez przywódców żydowskich nad skupiskami żydowskimi (getta) wprowadzona przez Niemców nazistów w 1939 roku.

Rozkaz do tworzenia Judenratów wydał szef RSHA (jednej z komórek SS) Reinhard Heydrich dnia 21 września 1939 r. Nakazywał on tworzenie "Rad Starszych", które miały składać się z osób wpływowych w miejscowej społeczności, co miało być gwarantem sprawnie wykonywanych poleceń oraz jednocześnie prowadzić do skompromitowania tych osób w oczach owej społeczności żydowskiej.
Dnia 18 listopada 1939 r. Hans Frank sprawujący władzę w Generalnym Gubernatorstwie (GG) wydał zarządzenie ustanawiające ustrój i funkcję rady. W miejscowościach mniejszych Judenrat składał się z 12 członków, zaś w miastach powyżej 10 tys. mieszkańców musiał on liczyć 24 lub więcej osób.

Zwierzchnictwo nad Judenratem, sprawowały niemieckie władze administracyjne i zasadnicze decyzje dotyczące życia w gettach podejmowali wyłącznie Niemcy, zaś kompetencje Judenratów ograniczały się do wykonywania poleceń okupanta i zadań administracyjnych (zaopatrzenie w żywność, ewidencja ludności, służba zdrowia, pochówki).

Ponadto Judenraty zobowiązane były do dostarczania robotników, organizowania wysyłki ludzi do obozów pracy, zbierania i przekazywania kontrybucji. W późniejszym okresie  współpracowały z Niemcami przy organizowaniu deportacji do obozów zagłady, stając się wspólnikami holocaustu. W ramach owej współpracy z władzami niemieckimi, Judenraty w wielu wypadkach zbierały i przekazywały informacje o miejscach pobytu zdemobilizowanych żołnierzy i innych poszukiwanych przez Niemców członków inteligencji - nauczycieli, kadrę naukową ośrodków uniwersyteckich, byłych policjantów i innych oraz przede wszystkim ukrywających się Żydów po stronie „aryjskiej”, nierzadko na „aryjskich papierach”.

Judenratom  podlegały żydowskie jednostki policyjne wewnątrz getta, pozbawione  prawa posiadania i używania broni palnej, zbrojne jedynie w policyjne pałki; wykorzystywano je do rekwizycji, łapanek, eskortowania przesiedleńców oraz w akcjach deportacyjnych.

Większość Judenratów starała się  zadość uczynić Niemcom i skutecznie pomagać w deportacji ziomków do ośrodków zagłady, może  myśląc, że w ten sposób uda się im samym uratować przed zagładą. Niemcy wykorzystywali je jednak skrupulatnie do własnych celów. Wielu członkom Judenratów jak np. Chaimowi Rumkowskiemu zarzucano  kolaborację z nazistami.

Jedna z najsłynniejszych żydowskich myślicielek XX wieku Hannah Arendt o której wspomniałem w 1963 roku wystąpiła w książce „Eichmann w Jerozolimie z dramatycznym oskarżeniem przeciw Judenratom.

Twierdziła, że bez ich udziału w rejestracji Żydów, koncentracji ich w gettach, a potem aktywnej pomocy w skierowaniu do obozów zagłady zginęłoby dużo mniej Żydów, ponieważ Niemcy mieliby więcej kłopotów z ich spisaniem i wyszukiwaniem.

W okupowanej Europie niemieccy naziści zlecali funkcjonariuszom żydowskim sporządzenie imiennych wykazów wraz z informacjami o majątku. Zapewniali oni także pomoc żydowskiej policji w chwytaniu i ładowaniu Żydów do pociągów transportujących do obozów koncentracyjnych.

W swojej książce Arendt napisała: "Dla Żydów rola, jaką przywódcy żydowscy odegrali w unicestwieniu własnego narodu, stanowi niewątpliwie najczarniejszy rozdział całej tej ponurej historii."

 

Dokumenty, źródła, cytaty:

 

http://pl.wikipedia.org/wiki/Hannah_Arendt

 

http://pl.wikipedia.org/wiki/Judenrat