ZAMACH NA KASYNO PRZY ALEI SZUCHA 19 MAJA 1942 R.

Zamach w przeznaczonym dla Polaków warszawskim kasynie miał odstraszyć chętnych do kolaborowania z hitlerowcami. Akcję przeprowadzili 19 maja 1942 r. członkowie konspiracyjnej organizacji PPS.

Cofnijmy się jednak o trzy lata: już po zajęciu Warszawy Niemcy postanowili w al. Szucha urządzić kasyno dla Polaków, co stanowiło element nazistowskiej polityki deprawowania warszawiaków. Do lokalu zakazano wstępu Niemcom i volksdeutschom - kasyno przeznaczone było wyłącznie dla Polaków.

Ale choć lokal był przeznaczony dla „podludzi”, to Niemcy zadbali o wystrój kasyna. „Eleganckie sale gry, stoły do bakarata i ruletki, dobrze zaopatrzony bufet, gdzie sprzedawano jadło i napitki po cenach oficjalnych, a więc prawie za bezcen - wszystko to przyczyniło się do stworzenia z kasyna magnesu przyciągającego tłumy” - pisał Tomasz Szarota w tomie „Okupowanej Warszawy dzień powszedni”.

19 maja 1942 r. Tadeusz Koral „Krzysztof” (szef Wydziału Sabotażu PPS) i Halina Karin--Dębnicka odwiedzili kasyno. W środku zamówili kolację, a w międzyczasie umieścili za kotarą torebkę z bombą. Później opuścili lokal, wtedy też doszło do eksplozji. W wyniku wybuchu kilka osób odniosło rany, nie było natomiast ofiar śmiertelnych. Zamach, który miał odstraszyć od wizyt w kasynie przy alei Szucha, nie przyniósł jednak zamierzonego propagandowego skutku. W lokalu wciąż zjawiali się warszawiacy poszukujący emocji w hazardzie. Akcję upamiętniono w latach 50. tablicą umieszczoną na budynku kasyna. Został on jednak zburzony w związku z budową Trasy Łazienkowskiej. W jego miejscu w 1974 r. ustawiono kamień pamiątkowy.

  1. Likwidacja sadystycznego kata z Pawiaka - 7 września 1943 r.

SS-Oberscharführer Franz Bürkl pracował na Pawiaku prawdopodobnie od sierpnia 1941 r. Nie wiemy dokładnie, jaką dokładnie pełnił funkcję. Mógł być albo zastępcą komendanta Pawiaka, albo kierownikiem zmiany. Pewne jest, że był sadystycznym mordercą. Zabijanie i torturowanie więźniów sprawiało mu przyjemność. Na korytarzach towarzyszył mu owczarek niemiecki o imieniu Kastor. Bürkl często szczuł nim przetrzymywanych. Latem 1943 r. Komenda Główna AK postanowiła uderzyć w oprawców z Pawiaka. Pierwszym z wyznaczonych do likwidacji był właśnie Bürkl. Najpierw wywiadowcy AK musieli zidentyfikować esesmana, poznać jego adres i rozkład dnia. To niebezpieczne zadanie wzorowo wykonał zespół chor. Aleksandra Kunickiego ps. Rayski. Udało im się ustalić, że Bürkl mieszka w dzielnicy niemieckiej, na rogu Litewskiej i Oleandrów. Stamtąd codziennie o godz. 10 szedł do siedziby gestapo na alei Szucha, a przed pierwszą jechał samochodem na Pawiak. Likwidację powierzono plutonowi Jerzego Zborowskiego ps. Jeremi. Akcja odbyła się 7 września 1943 r. Gdy „Jeremi” i jego ludzie przybyli do dzielnicy na Litewską i zajęli pozycję, ujrzeli Bürkla w towarzystwie… kobiety z wózkiem. „Jeremi” zdecydował, że mimo wszystko należy kontynuować akcję. Oto jak wydarzenia relacjonował w swoim raporcie „Jeremi”: „Po chwili zastanowienia się nad decyzją przeszedłem wg planu na drugą stronę ulicy Marszałkowskiej, co było hasłem rozpoczęcia akcji. W tym samym czasie »Ryś« (»Lot«) przechodził na drugą stronę ulicy Litewskiej. Padły pierwsze strzały. Pan B. zwalił się na ziemię. Nieprzyjaciel już organizował obronę, która miała zasadniczo trzy pozycje: 1) policja niemiecka na przystanku przy Litewskiej, 2) Niemcy ostrzeliwujący się zza zatrzymanych tramwajów, 3) strefa (patrol żandarmerii) motocyklowa, która zsiadła z motocykli i zajęła stanowiska za narożnikiem ulic Piłsudskiego i Marszałkowskiej. »Ryś« (»Lot«) natychmiast po wykończeniu p. B. ostrzeliwał się chwilę sam, dopóki nie złożyłem stena w kierunku strzelających z przystanku policjantów”. Trwająca około półtorej minuty operacja zakończyła się pełnym sukcesem. Zginęli Bürkl i 4-5 Niemców. Akowcy wyszli z akcji bez szwanku.

KRWAWY KONCERT CICHOCIEMNYCH 28 GRUDNIA 1941 ROKU

To była trzecia z kolei misja cichociemnych. Tym razem na pokład halifaxa wsiadło czterech polskich spadochroniarzy: Alfred Paczkowski „Wania”, Marian Jurecki „Orawa”, kapitan Andrzej Świątkowski „Amurat”, major Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”. Wraz z nimi polecieli dwaj kurierzy Delegatury Rządu na Kraj: podporucznik Tadeusz Chciuk „Celt” i kapral Wiktor Strzelecki „Buka”. Niestety załoga samolotu popełniła błędy nawigacyjne. Desant został zrzucony nie w rejonie Sochaczewa i Bolimowa - w granicach Generalnego Gubernatorstwa - tylko 30-40 km na zachód, na terenie wcielonym do Rzeszy, w dodatku w rejonie przygranicznym. Cichociemni i kurierzy wylądowali niemal dosłownie pod lufami niemieckich patroli. „Amurat” i „Orawa” polegli w wymianie ognia z jednym z nich. Pozostali Polacy mieli więcej szczęścia. Niedługo po zrzucie zostali otoczeni przez Niemców, którzy jednak uznali ich za pospolitych przemytników. Zostali odprowadzeni na posterunek żandarmerii, w dodatku bez gruntownego rewidowania.

Na posterunku zamiast rewizji, przesłuchań i tortur nastąpił jednak pokaz sprawności komandosów polskiego podziemia. Zaczął „Wania”, który - jak przystało na żołnierza sił specjalnych - sparaliżował jednego z Niemców ciosem w szyję i poprawił dwoma strzałami z pistoletu. Sekundę później „Kotwicz” zastrzelił dwóch kolejnych Niemców. Ostatni - wartownik sprzed posterunku - zdołał odbiec ledwie kilkanaście metrów, dosięgły go kule „Wani”.

Co było dalej? Cała czwórka Polaków opuściła zlikwidowany przez siebie posterunek, przeniknęła przez granicę, a następnie dotarła do Warszawy, gdzie przydzielono im zadania.

INWAZJA NA KOŃSKIE

W czwartą rocznicę ataku Niemiec na Polskę 80-osobowy oddział cichociemnego ppor. Waldemara Szwieca „Robota” zajął na kilka godzin strzeżone przez ponad 1700 żołnierzy III Rzeszy polskie miasteczko

W lipcu 1943 r. por. „Ponury” był już w Górach Świętokrzyskich. Dowodził trzystuosobowym oddziałem partyzanckim. Niestety presja Niemców i trudności z zaopatrzeniem w żywność tak ogromnej formacji zmusiły go do rozdzielania jej na mniejsze grupy. Dowodzenie jedną z nich powierzył cichociemnemu ppor. Waldemarowi Szwiecowi ps. Robot. „Robot” udał się ze swoimi 60 ludźmi w koneckie, gdzie w dobrych warunkach bytowych mógł planować większe akcje dywersyjne. Pierwszą z nich przeprowadził w nocy z 19 na 20 sierpnia w Wąsoszy, gdzie dokonał udanej zasadzki na pociąg towarowy. Radość z udanej akcji szybko została przygaszona przez tragiczne wieści, jakie dotarły do niego z Końskich. Niemcy przygotowali wielką obławę i aresztowali w miasteczku około 350-400 osób.

„Robot” postanowił się zemścić na Niemcach i zdobyć Końskie. Chociaż na kilka godzin. Zadanie było niezwykle trudne do wykonania, ponieważ wróg przeważał nad partyzantami zarówno liczebnością, jak i uzbrojeniem. W Końskich kwaterowało ponad 220 niemieckich żołnierzy różnych formacji policyjnych i tysiąc żołnierzy z legionu wschodniego. Ponadto cztery kilometry od miasta, w Baryczy, przebywało około 500 „Ukraińców” (tak tę jednostkę nazwał w meldunku „Ponury”).

Tym siłom „Robot” mógł przeciwstawić jedynie około 80 bojowników (jego oddział powiększył się o koneckich dywersantów pod Tadeuszem Jenczem ps. Allan). Ich uzbrojenie stanowiły: 1 ckm, 6 rkm-ów, 7 pistoletów maszynowych, 52 karabiny, 30 pistoletów, 60 granatów i niewielka ilość amunicji. Dwudziestokrotną przewagę żołdaków III Rzeszy miał zniwelować plan ataku, który precyzyjnie obmyślił Szwiec ze znającym Końskie „Allanem”. W nocy z 31 sierpnia na 1 września, w czwartą rocznicę ataku na Polskę, przystąpili do jego realizacji.

Tuż przed północą podgrupy „robotowców” docierają z różnych stron na przedmieścia miasteczka. Około godz. 23.55 jedna z nich niszczy stację transformatorową. Po chwili gasną wszystkie światła - to sygnał rozpoczęcia akcji.

Trzy grupy partyzantów, uzbrojonych w ckm-y i rkm-y, szybko zajmują z góry ustalone pozycje w pobliżu kwater nieprzyjaciela. Pchor. „Bandera” i jego ludzie biorą na cel koszary Ordnungspolizei i Ostlegionu. Sekcja pchor. „Znicza” mierzy w budynki zajmowane przez żandarmerię. Wreszcie 20 żołnierzy, pod por. Marianem Janikowskim ps. Kmicic, zajmuje stanowiska ogniowe w centrum miasta - ma „zneutralizować” inny policyjny posterunek. Około północy „robotowcy” otwierają ogień. Gdy przygwożdżeni ogniem w swoich kwaterach hitlerowcy próbują połapać się w sytuacji, po Końskich krąży patrol likwidacyjny, który wykonał pięć wyroków śmierci na konfidentach. Równocześnie, jak wspominał w swojej relacji „Staszek”, „robotowcy” plądrowali magazyny Społem i tekstylne magazyny wojskowe. Łupy zgromadzili na samochodzie i wozie, a następnie bezpiecznie, jak to ujął w meldunku „Ponury”, „odpłynęli w rejon swych lasów”.

Akcja „Robota” zakończyła się pełnym sukcesem. Żaden z jego podkomendnych nie został nawet ranny. W oczach miejscowej ludności został bohaterem. Jednak dla skrupulatnego Szwieca liczyły się bardziej przyziemne sprawy. „Każdy żołnierz zgrupowania został zaopatrzony w płaszcz nieprzemakalny, nowe ubranie, sweter, koc, dwie koszule, parę kalesonów, parę skarpet i zielony kombinezon” - pisał w meldunku dla „Ponurego”.

BITWA POD MUROWANĄ OSZMIANKĄ

Litewscy kolaboranci wzięci do niewoli pod Murowaną Oszmianką zostali wypuszczeni w samej bieliźnie

Dochodziła godzina 23 13 maja 1944 r. Siły pięciu brygad partyzanckich okręgu AK „Wiano” (Wilno) - 3., 8., 9., 12. i 13. - zajęły pozycje wokół wsi Murowana Oszmianka i Tołminowo (dziś północno--zachodnia Białoruś). W obu tych miejscowościach kwaterowało przeszło 750 żołnierzy z kolaboracyjnej litewskiej LVR (Lietuvos vietinė rinktinė, pol. Litewski Korpus Lokalny), oddelegowanych do oczyszczenia Oszmiańszczyzny z polskiej partyzantki. 600 akowców pod dowództwem mjr. Czesława Dębickiego ps. Jarema miało im to zadanie definitywnie uniemożliwić.

Atak przygotowano z wielką starannością: odcięto linie telefoniczne, zniszczono most na rzece Wojgieta (by uniemożliwić szybkie nadejście odsieczy z niemieckiego garnizonu w Oszmianie), przy drodze Wilno - Oszmiana rozstawiono silne ubezpieczenie.

Tymczasem Litwini - pewni, że Polacy nie ośmielą się ich „ruszyć” w sąsiedztwie silnych oddziałów hitlerowskich - nie patrolowali nawet przedpola swoich kwater, a jedynie rozstawili nieliczne czujki w pobliżu zabudowań. To ich zgubiło. Partyzanci podeszli bardzo blisko. Gdy o godz. 23.05 padły w ich kierunku pierwsze strzały, a „Jarema” wypalił z rakietnicy, dając sygnał do ataku, dla wielu z nich nie było już ratunku.

Około godz. 1.00 14 maja obie miejscowości były zdobyte. Żołnierze „Jaremy” mogli otrąbić pełen sukces. Zginęło 50 Litwinów, a 60 odniosło rany. Przeszło 300 kolaborantów (części udało się uciec) dostało się do niewoli. Akowcy postanowili ich upokorzyć. Kazano im zdjąć mundury i buty, po czym w samej bieliźnie, gaciach z poobcinanymi guzikami, nakazano iść w kierunku Wilna.

 

Polacy stracili jedynie 13 żołnierzy i mieli ponad 20 rannych. Ich spektakularny triumf pod Murowaną Oszmianką zasiał defetyzm w szeregach LVR. Dla Niemców, już wtedy mocno skłóconych z litewskim dowództwem formacji, był to kolejny argument za jej likwidacją. Ostatecznie w ciągu miesiąca, z całą charakterystyczną dla nazistów brutalnością, Litewki Korpus Lokalny rozwiązano. Oszmiańszczyzna została tymczasowo ocalona przed represjami ze strony Litwinów.

BŁYSKAWICZNE POWSTANIE IWIENIECKIE 18 CZERWCA 1943 ROKU

Jedno z potężniejszych ugrupowań partyzanckich utworzono w czerwcu 1943 r. w Stołpcach, najdalej wysuniętym na wschód ośrodku AK. Na jego czele stanął ppor. Kasper Miłaszewski ps. Lewald.

Najbardziej zuchwałym wyczynem ludzi „Lewalda” była akcja w Iwieńcu. Jej celem było odbicie uwięzionych akowców, a także udaremnienie kolejnej niemieckiej ekspedycji represyjnej. 19 czerwca 1943 r. sześćdziesięciu żołnierzy pod dowództwem ppor. „Dźwiga” weszło do miasteczka w cywilnych ubraniach. Nie zwracali niczyjej uwagi - w dzień targowy łatwo było rozpłynąć się w tłumie. Tymczasem kawaleria chor. Zdzisława Nurkiewicza ps. Nieczaj/Noc zabezpieczała teren wokół miejscowości. Zerwali most, odcięli linie telefoniczne i pilnowali dróg dojazdowych. Na umówiony sygnał - bicie dzwonów kościelnych - zaatakowano Niemców. Około stu ludzi z „Lewaldem” natarło na Iwieniec z zewnątrz, grupa „Dźwiga” biła się wewnątrz.

Dzięki zaskoczeniu szybko opanowano prawie całe miasteczko. Jedynym gniazdem oporu pozostał posterunek żandarmerii. Żołnierze nie chcieli się poddać, ponieważ obawiali się kary za zbrodnie, które popełnili na miejscowej ludności. W końcu partyzanci za pomocą sikawki oblali budynek benzyną i podpalili. Obrońcy spłonęli żywcem. Ogółem w całej akcji zginęło, szacunki są różne, od 50 do nawet 100 niemieckich żołnierzy i policjantów. Polacy okupili zwycięstwo stratą zaledwie kilku ludzi. Zyskali mnóstwo sprzętu (cekaemów, erkaemów i amunicji), a także znacznie zwiększyli liczebność swojego oddziału. Przyłączyli się do nich uwolnieni więźniowie polscy, żydowscy, a także dziesiątki członków białoruskiej policji.

ATAK NA KIELECKIE WIĘZIENIE 4-5 SIERPNIA 1945 ROKU

Najbardziej spektakularną operację rozbicia więzienia po zakończeniu wojny przeprowadził weteran ZWZ-AK kpt. Antoni Heda ps. „Szary”. Około północy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. ze swoimi 200 ludźmi dotarł do Kielc. Większość partyzantów zabezpieczała atak. Do bezpośredniego szturmu na więzienie przystąpiła grupa około 40 bojowników pod bezpośrednim dowództwem „Szarego” i Włodzimierza Dalewskiego „Szparaga”. „Warta pełniąca służbę na zewnątrz została obrzucona ogniem [ckm - red.]. [...] od dołu drzwi były założone materiały wybuchowe, które, eksplodując, wyrwały blachę o powierzchni 1 mkw. Przez otwór napastnicy wdarli się do wnętrza więzienia” - opisywał potem atak sierżant MO Jan Rzeźnik. Następnie wybuchła strzelanina. Wyklęci sparaliżowali strażników siłą ognia. W międzyczasie oddziały ubezpieczające wysadziły miny założone wokół kwater i posterunków UB i MO. Budynki te także, na postrach, ostrzelano. Demonstracja siły okazała się skuteczna. Nikt nie palił się do pomocy załodze więzienia, choć w pobliżu stacjonował pułk żołnierzy KBW.

Tymczasem ludzie „Szarego” i „Szparaga” przystąpili do uwalniania więźniów. Partyzanci nie zdobyli kluczy do cel, więc albo wyłamywali zamki w drzwiach, albo wysadzali je. Trzeba było przy tym uważać, by nie ranić mieszkańców cel.

Około godziny trzeciej nad ranem „Szary” wydał rozkaz wycofania się z miasta. Partyzanci rozpłynęli się w lasach. Ich akcja zakończyła się pełnym sukcesem. Uwolnili co najmniej 354 więźniów, tracąc w akcji tylko jednego żołnierza i kładąc trupem dwóch komunistów.

ZAMOJSZCZYZNA W OGNIU LUTY 1943 ROK

Powstanie zamojskie - tak nazywane są walki partyzanckie stoczone z Niemcami m.in. w bitwach pod Zaborecznem i Różą, w rejonie Józefowa i Aleksandrowa.

Bitwa pod Zaborecznem stoczona została 1 lutego 1943 r. przez oddział Batalionów Chłopskich - na przełomie 1942 i 1943 r. Niemcy zaczęli prowadzić wielką akcję wysiedleńczą na Zamojszczyźnie, a w przypadku Zaboreczna udało się przechwycić informację z datą pacyfikacji wsi.

Przeciwko 600-osobowemu niemieckiemu oddziałowi stanęło 250 partyzantów pod dowództwem kpt. Franciszka Bartłomowicza ps. Grzmot, którzy zadali duże straty przeciwnikowi i to mimo nie najlepszych umiejętności strzeleckich. Ocenia się, że w walkach zginęło ponad stu Niemców. Co więcej, oddziały majora Schwiegera zostały zmuszone do wycofania się, a Niemcy na jakiś czas zawiesili akcję wysiedleńczą. Echa strzałów pod Zaborecznem i Różą dotarły błyskawicznie do Józefowa, gdzie 2 lutego 1943 r. odbywała się narada dowództwa rejonu AK z udziałem dowódcy obwodu ppor. Józefa Gniewkowskiego ps. Orsza. Na tej naradzie zdecydowano, że z rejonu Józefowa wyruszy silny i dobrze uzbrojony, liczący ponad 200 żołnierzy oddział. Pomoc była jednak spóźniona. Partyzanci skierowali więc uderzenie na Krasnobród, gdzie po wkroczeniu do miasteczka zniszczono dokumentację kontyngentową urzędu gminy i rozbito centralę telefoniczną na poczcie. Następnego dnia dowódca rejonu józefowskiego AK por. Konrad Bartoszewski ps. Wir, po odebraniu meldunków wywiadowczych o koncentracji dużych niemieckich sił na stacjach kolejowych w Zwierzyńcu, Długim Kącie, Suścu i Bełżcu i możliwości ich użycia w rejonie Józefowa, zarządził koncentrację całości podległych mu sił partyzanckich. Na wyznaczone miejsce w rejonie tzw. Winiarczykowej Góry stawiło się około 400 ludzi, co w ocenie historyków jest zdarzeniem bez precedensu - w jednym miejscu zebrali się po raz pierwszy niemal wszyscy uczestnicy ruchu oporu z części Zamojszczyzny. Demonstracja tak dużych sił i ich udział w walce przeciwko Niemcom spowodowała, że okupant w ten rejon przerzucił ponad 3 tys. żołnierzy i policjantów - wzięli oni udział w wielkiej akcji odwetowej w dniach 4-12 lutego, podczas której przeprowadzono pacyfikacje niepokornych zamojskich wsi połączoną z obławami na ludzi podejrzewanych o wspieranie partyzantów.

OBRONA NA WOŁYNIU 1942/1943

Początki polskiej samoobrony cywili i oddziałów Armii Krajowej na Wołyniu datuje się na przełom 1942/1943. Podobne zgrupowania powstały w województwach lwowskim, stanisławowskim i tarnopolskim. Początkowo samoobrona ograniczała się do patrolowania okolicy, wystawiania straży, ostrzegania ludzi o pojawieniu się nieznanych oddziałów zbrojnych. Wczesną wiosną 1943 r. wraz z nasileniem masowych mordów na Polakach zwiększono liczbę punktów obserwacyjnych i patroli oraz rozpoczęto zaopatrywanie placówek w broń palną. Po pierwszych, oddolnych próbach tworzenia samoobrony proces wsparła i objęła kontrolą konspiracyjną Armia Krajowa, co nakazał w kwietniu 1943 r. komendant Okręgu AK Wołyń płk Kazimierz Bąbiński „Luboń”, który jednocześnie zakazał współpracy w ramach samoobrony z Niemcami (w tym wstępowania do policji niemieckiej) i partyzantką sowiecką. Pierwszy większy ośrodek polskiej samoobrony zorganizowano na początku maja 1943 r. w Pańskiej Dolinie w powiecie dubieńskim. Ale dopiero 20 lipca (po krwawej niedzieli 11 lipca) ukazała się „Instrukcja w sprawie formowania baz samoobrony i organizacji oddziałów partyzanckich” wydana przez Okręgową Delegaturę Rządu na Wołyniu. Rozpoczęto tworzenie większych baz samoobrony, składających się z kilku wsi (placówek) o większych skupiskach ludności polskiej. Takie bazy miały być bronione przez oddziały miejscowe, wykorzystując rowy strzeleckie, prymitywne bunkry drewniano-ziemne i różnego rodzaju zasieki. Do ważniejszych baz samoobrony na Wołyniu należały: w powiecie dubieńskim Pańska Dolina, horochowskim - Zaturce, kostopolskim - Huta Stara, Huta Stepańska-Wyrka, kowelskim - Zasmyki, Dąbrowa, krzemienieckim - Dederkały, Rybcza, Kuty, lubomelskim - Jagodzin-Rymacze, łuckim - Przebraże, Antonówka Szepelska, Rożyszcze, sarneńskim - Antonówka, wło-dzimierskim - Bielin-Spaszczyzna, Andre-sówka, a zdołbunowskim - Witoldówka i Ostróg nad Horyniem. Większość placówek podczas napadu poniosła klęskę, do wkroczenia na Wołyń w 1944 r. Armii Czerwonej przetrwały tylko te w Młynowie, Klewaniu, Rokitnie, Kurdybaniu Warkowickim, Lubomirce, Budkach Snowidowickich i Ostach. Wynikało to z obecności w okolicy garnizonów niemieckich, które broniły polskiej ludności cywilnej, lub działań w okolicy oddziałów partyzantki polskiej i niekiedy sowieckiej. Przetrwała za to większość baz samoobrony. Największe bazy polskiej samoobrony wspierane oddziałami partyzanckimi były niemal niezależne od okupanta, miały własną cywilną administrację i siłę zbrojną. Prowadziły pod ochroną akcje żniwne oraz zdobywały żywność we wsiach ukraińskich, co zapewniło przeludnionym polskim bazom przetrwanie. Jedną z największych baz było Przebraże, współpracujące m.in. z oddziałem AK „Bomby”. Wieś broniła się przed oddziałami UPA od lipca 1943 r. do stycznia 1944 r. - początkowo wystawiając czujki uzbrojone w kosy i piki, ale po jakimś czasie mieszkańcy wystąpili do Niemców o zgodę na posiadanie broni do obrony - i taką zgodę dostali, co zresztą umożliwiało legalizację każdej broni, jaką mogli dysponować również partyzanci.

EGZEKUCJA KURTA RENNERA 28 SIERPIEŃ  1943 R..

Urodzony w 1886 r. generalleutnant, do lutego 1942 r. dowódca 211. Dywizji Piechoty, a następnie 174. Dywizji Rezerwowej wojsk lądowych Heer Wehrmachtu był najwyższym rangą oficerem niemieckim zabitym przez polskie podziemie. Dowódcą akcji był Tomasz Wójcik ps. Tarzan z Narodowych Sił Zbrojnych, który 26 sierpnia 1943 r. urządził zasadzkę na transport 14 Polaków aresztowanych przez Gestapo w Ożarowie. Okazało się jednak, że Niemcy zmienili plany i transport odbył się inną drogą do więzienia w Opatowie. Partyzanci szykowali się już do wymarszu, gdy usłyszeli nadjeżdżające samochody - wtedy też ruszyli do ataku. Generała Rennera zabił „Tarzan”. Partyzanci zabili w czasie akcji także dwóch oficerów sztabowych i pięciu żołnierzy Waffen-SS z ochrony, zdobyli cenne dokumenty i broń.

AKCJA "PENSJONAT" 5 SIERPNIA 1943 R.

Za tę wyjątkowo spektakularną akcję odpowiadał Kedyw Podokręgu Armii Krajowej Rzeszów Obwód Jasło AK - w nocy z 5 na 6 sierpnia 1943 r. uwolniono więźniów politycznych osadzonych w więzieniu Gestapo w Jaśle. Szacuje się, że w czasie okupacji przeszło przez nie nawet 15 tys. Polaków. W przygotowaniu akcji „Pensjonat” uczestniczyli związana z Armią Krajową rodzina inżyniera Madejewskiego z Jasła oraz polscy strażnicy więzienni Józef Okwieka „Trójka”, Wawszczak i Myśliwiec. Samą operację przeprowadziła grupa dowodzona przez por. Zenona Sobotę ps. Korczak, w skład której weszli: Zbigniew Cerkowniak „Boruta”, Zbigniew Zawiła „Żbik”, Stanisław Dąbrowa-Kostka „Dąbrowa”, Stanisław Magura „Paw” i „Trójka”. Porucznik Sobota do jasielskiego więzienia dostał się wieczorem 5 sierpnia dzięki współpracy Armii Krajowej z jednym ze strażników więziennych. Już w środku obiektu o godz. 22.50 wraz ze swoimi ludźmi unieszkodliwił załogę więzienia. Sobocie nie tylko udało się uwolnić więźniów z cel, ale też ich uzbroił bronią dostępną na miejscu, odciął również wszystkie połączenia telefoniczne, by uniemożliwić zaalarmowanie Gestapo. Pół godziny po północy, a więc już 6 sierpnia, porucznik wraz ze swoimi ludźmi i uwolnionymi Polakami wyszli z więzienia. Dzięki tej brawurowej akcji wolność odzyskało 66 więźniów politycznych, umożliwiono również ucieczkę 67 więźniom pospolitym, osadzonym za przestępstwa kryminalne. W Żółkowie uciekinierzy podzielili się na dwie grupy; jedna ruszyła w kierunku Gorlic, druga w okolice Bóbrki. Sprawą uwolnienia więźniów zainteresował się osobiście generalny gubernator Hans Frank, który nie zamierzał takiej wpadki puścić płazem - stanowiska stracili naczelnik więzienia i szef Gestapo w Jaśle.

PIASKI KRÓLEWSKIE 6 WRZEŚNIA 1944 R.

Mazowiecka wieś od XVII w. była tak naprawdę osadą leśną, ale od 1916 r. rozpoczął tu działalność duży tartak wykorzystujący bliskość okolicznych lasów. Ów tartak i lasy zamierzali też wykorzystać Niemcy - do budowy mostów na Wiśle pod Wyszogrodem. Te plany spaliły jednak - i to dosłownie - na panewce we wrześniu 1944 r. podczas akcji przeprowadzonej przez żołnierzy Grupy Armii Krajowej „Kampinos”, którzy doszczętnie spalili zakład oraz zlikwidowali ochraniający go pododdział SS.

Pod koniec sierpnia zwiad kobiecy Grupy „Kampinos” uzyskał informację, że Niemcy zamierzają zbudować w okolicach Wyszogrodu trzy drewniane mosty niskowodne na Wiśle. Informatorzy donosili, że w tartaku prowadzona jest intensywna produkcja tarcicy, a cały materiał budowlany będzie gotowy w pierwszym lub najpóźniej w drugim tygodniu września - wtedy też najpewniej ruszy budowa przepraw na rzece. To dlatego dowódca Grupy „Kampinos” mjr Alfons Kotowski ps. Okoń polecił dowodzącemu pułkiem „Palmiry-Młociny” por. Adolfowi Pilchowi ps. Dolina zorganizować wypad w celu zniszczenia zakładu.

Żołnierze wyruszyli na akcję wieczorem 6 września. Odległość między Piaskami Królewskimi a partyzanckimi kwaterami w Wierszach wynosiła około 30 kilometrów, stąd też kawalerzyści poruszali się konno, a piechurzy „Lawy” pokonali większość trasy na furach. W trakcie przemarszu nie obyło się bez komplikacji, gdyż „lawiacy” zaproszeni na posiłek przez mieszkańców jednej z okolicznych wsi oderwali się od pozostałych oddziałów i dopiero tropiąc ślady ułańskich koni, zdołali odnaleźć kolumnę. Ostatecznie polscy żołnierze dotarli do celu na krótko przed północą 7 września.

Dzięki akcji nie tylko spalono tartak, ale też zabito blisko 40 Niemców. Polacy zdobyli przy okazji trzy ckm, kilka lkm i rkm, pięć pistoletów maszynowych, kilkadziesiąt karabinów, sporo amunicji, kilka wozów z żywnością oraz buty i umundurowanie dla 80 osób. Dane dotyczące poległych żołnierzy AK są rozbieżne - według jednych zginęło trzech, według innych - siedmiu Polaków. Jedenastu akowców zostało rannych.

"CELESTYNÓW"28 MAJA 1943 R..

Okolice Celestynowa w czasie okupacji nie należały do najspokojniejszych - akowcy co rusz organizowali tu akcje dywersyjne, wspomagani przez okoliczną ludność. Najsłynniejszą była ta przeprowadzona 20 maja 1943 r. przez oddział dyspozycyjny Kedywu Komendy Głównej AK, złożony głównie z Grup Szturmowych Szarych Szeregów - odbił on na stacji kolejowej 49 więźniów przewożonych z Lublina do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Na dowódcę wyznaczono kpt. Mieczysława Kurkowskiego „Mietka”, a na jego zastępcę podchorążego Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę”. Obserwatorem z ramienia dowództwa był kpt. Adam Borys „Pług”.

W nocy z 19 na 20 maja 1943 r. Polacy opanowali stację kolejową, odcięli łączność telefoniczną, a gdy pociąg wjechał na peron, inny patrol opanował parowóz i sterroryzował jego obsługę. Główna grupa harcerzy z Grup Szturmowych zaatakowała gestapowców ochraniających dołączoną do pociągu więźniarkę. Efektem tych działań było uwolnienie 49 więźniów, których bezpiecznie ewakuowano. Zginęło pilnujących ich czterech gestapowców. Pod koniec akcji padły nieoczekiwanie strzały od strony pociągu, które śmiertelnie raniły por. Stanisława Kotorowicza „Krona” i por. Włodzimierza Stysłę „Jana II”. Lekko ranny został Wacław Dunin-Karwicki „Luty”, który poległ w czasie powstania warszawskiego.

  1. Ataki na pociągi pod gołębiem, 12 maja 1943 r.

Znaczenie linii kolejowej wiodącej z Warszawy do Lublina i dalej na Ukrainę skłoniło wczesną wiosną 1943 r. władze obwodu puławskiego Okręgu Lublin Batalionów Chłopskich do przeprowadzenia rozpoznania ruchu niemieckich transportów wojskowych korzystających z tej trasy. Kolejnym krokiem po rozpoznaniu była decyzja o akcjach dywersyjnych. Pierwszą był atak na pociąg urlopowy w maju 1943 r. Około 50 żołnierzy Batalionów, dowodzonych przez Zygmunta Kozaka, dysponowało jednym ręcznym karabinem maszynowym, kilkoma pistoletami maszynowymi Sten, kilkoma karabinami i bronią krótką. Celem było zdobycie broni na żołnierzach i oficerach jadących pociągiem od strony Dęblina. W wyniku akcji zginęło lub zostało rannych kilkudziesięciu Niemców, którzy zostali przetransportowani do szpitali w Puławach i Lublinie. Pociąg nadawał się do kapitalnego remontu. Jeden z Polaków został lekko ranny odłamkami granatu. Nie udało się niestety zdobyć broni. Sukcesem za to zakończyła się przeprowadzona w nocy z 12 na 13 września 1943 r. akcja wysadzenia pociągu amunicyjnego, tym bardziej że w okolicy Puław stacjonowało około 2 tys. niemieckich żandarmów, własowców i żołnierzy węgierskich. Pociąg podpalono, bo przewoził broń nieprzydatną w walce partyzanckiej - bomby lotnicze i amunicję artyleryjską do wyrzutni Nebelwerfer.

RZEŹ RON-y W TRUSKAWIU 2 WRZEŚNIA 1944 R.

27 sierpnia 1944 r. okolice Truskawia i Sierakowa obsadziły jednostki kolaboracyjnej brygady SS RONA, czyli Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej, uniemożliwiając w ten sposób komunikację między oddziałami Armii Krajowej w Puszczy Kampinoskiej a powstańcami w Warszawie. Esesmani rozpoczęli też ataki na polską placówkę w pobliskiej Pociesze. Brygada RONA liczyła blisko 1500 żołnierzy, tworzyli ją głównie Rosjanie i Białorusini, a na jej czele stał SS-Brigadeführer Bronisław Kamiński, zbrodniarz wojenny zwany katem Ochoty, którego ojciec był rosyjskim Polakiem, matka - Niemką, a który sam siebie uważał za Rosjanina.

Obecność brygady stanowiła realne zagrożenie nie tylko ze względu na utrudnienie komunikacji z powstańcami, ale też wiedziano, do jakich zbrodni są zdolni ronowcy, którzy w czasie walk na Ochocie nie tylko grabili i szukali alkoholu, ale też mordowali i gwałcili (nie tylko Polki, okazało się, że atakowali też Niemki z formacji pomocniczych Wehrmachtu).

Głaz wraz z upamiętniającą akcję podziemia tablicą stoi do dzisiaj, jednak mało kto ma świadomość jego istnienia.

Gdy będziemy przechodzili w pobliżu, warto wiedzieć, co upamiętnia głaz, wychylający się za drzewa.

Warto też dodać, że w roku 1948, dowódca akcji, Tadeusz Koral, został wykluczony z PPS za protest przeciwko zjednoczeniu tej partii z PPR.